Mürekkep şişeleri daha önceki yazıda değindiğim gibi daha çok estetik yani formlarının güzel olup olmamasıyla algılanıyor ilk anda. Bu yüzden bazı mürekkep şişeleri parfüm şişelerine benzetiliyor. Mürekkep üreticileri insanların bu eğilimini bildiklerinden büyük paralar harcayarak parfüm şişelerini andıran lüks mürekkep şişeleri tasarlattırıyorlar firmalara. Mürekkep imalatında en pahalı kalem ise şişeler ve kutularıdır. Mürekkep şişeleri aslında işlevsellikleri ve ihtiyaca verdikleri cevapla değerlendirmeliler. Bir mürekkep şişesi fiziksel olarak üç bölümden oluşur ve derinine bir değerlendirme yapmak için kısaca bu üç bölgeye bakmak lazımdır.
Bu üç fiziki bölgeyse sırasıyla;
- 1- Şişe Boynu
- 2- Şişe Göbeği
- 3- Şişe Tabanı/Dibi
- Şişe Kapağı
- Kapak contası
- Kapak Tur Sayısı
- Şişe Ağız Genişliği
- Şişe Boyun Yüksekliği
- Şişe Şekli/Kapasite
- Şişe Dibi
- Şişe Toplam Yüksekliği
- Cam Kalınlığı
Mürekkep üreticisi firmaların tamamı mürekkep şişelerini kendi bünyeleri haricinde bu konuda uzmanlaşmış firmalara şişeleri tasarlatarak ürettirmektedirler. Şişe üreticileriyse şişe kapakları ve contalarını yine kendilerinin güvendiği plastik enjeksiyon firmalarına tasarlatıp ürettirmektedirler. Yani şişelerin tasarım günahı mürekkep üreticisi firmalara ait iken üretimden ortaya çıkacak problemler şişe üreticilerine aittir, aslında.
ŞİŞE KAPAĞI / BOTTLE CAP |
Erken dönemde üretilmiş şişe kapakları mantardandı. Şişe mantarı mürekkebin havayla temasını keserek bozulmasını engellemek için mühür mumuna daldırılarak sıvanırdı. Teknolojinin ilerlemesiyle daha sonra bakalit kapaklara geçildi. Günümüzde ise yumuşak karakterli plastikten üretilmeye başlandı. Bakalitten üretilen kapaklar kolay çatlayabilir ve form değişikliğine kırılarak cevap verirler. Fazla sıkılmaya gelmezler. Bu durumda da çatlayabilirler. Genel karakterleri itibariyle kırılgandırlar. Kalıpları çok kolay imal edildiği ve üretimleri gelişkin makineler gerektirmediği için tercih edilmektedirler. Küçük bir el presi, basit bir kalıp ve elektrikli ısıtıcıyla basitçe üretilebilirler. Zamanında Parker, Sheaffer, Pelikan vb. gibi konvansiyonel mürekkeplerin şişe kapakları bakalitten üretilmekteydi. Bakalitin problemlerine çözüm aranan dönemde Parker, Sheaffer gibi markalarla Avrupalı bazı üreticiler metal kapaklara yöneldiler. Enjeksiyon makinelerinin gelişmesi ve ucuzlamasıyla metal ve bakalit kapak üretimi 90 ların başlarından itibaren terk edilmiştir.
Şu anda hemen hemen hiç bakalit şişe kapağı yok gibidir. Oysa metal kapaklı ilaç şişeleriyle hali hazırda üretim yapan bazı firmalar vardır. İlaç şişesi demişken, damlalıklı ilaç şişelerini kullanarak üretim yapan firmalar vardır. Bazı mürekkeplerin ilaç şişelerine konulmasının sebebi; mürekkebin nispeten bilimsel yöntemle üretimine geçişte mürekkeb imalatıyla en çok eczacıların ilgilenmesidir. Bu yüzden eczacılıktaki ilaç yapımında kullanılan damlalık şişeler, o dönemde bolca kullanılan dolmakalemlerin gövde dolum oluşuyla birleşince önemli bir avantaj teşkil etmiştir. İlaç şişelerinin koyu kahverengi olanları mürekkebin mantar üretmesini yavaşlatırken fazla ısı emmesine neden olur. Metal kapaklı mürekkep şişelerine biricik bir örnek olarak Organics Studio markasından da söz etmek lazım. Zira bu marka ilk piyasaya çıktığında küçük konserve kapaklı şişeler kullanmıştır. Ben de Aniki mürekkeplerin şişeleri için bu tip şişelerden kullanmıştım. Fakat Organics Studio yu göklere çıkartan dolmakalem bilirkişilerimiz Aniki nin şişeleriyle alay edip tefe koydular. Ve bendeniz de bu tefe konmaya bozularak daha farklı bir şişeye geçtim. Bu tip konserve kapaklı şişelerin en önemli avantajı hiç bir şişenin sahip olmadığı sızdırmazlık, hava almazlık, koruma, kolay kapanma katsayısına sahip olmasıdır. Usulünü bilinmezse açılması biraz güçtür ama çok emniyetli bir şişe kapağıdır. 20.yy. ın başında yapılan bu tip kapaklar uzun zaman aralığında paslanma yapsa da günümüzde galvanik daldırma yöntemiyle üretidikleri için paslanma olmamaktadır. Bunun örneği bir kaç resim alttaki Sheaffer mürekkebin kapağında görülebilir.
İyi bir şişe kapağı derince, kalın dişli, yarı yumuşak plastikten, parmakların kavradığı noktada az sayıda dik köşeleri olan, tepesi hafifçe bombeli olmalıdır.
Kapağın belirli bir derinlikte oluşu mürekkep sızması durumuna karşı ekstra bir önlem teşkil eder. Kalın dişli oluşuysa dişlerde açılıp kapanmayla oluşacak deformasyona engel olmak ve az turla döndürerek şişenin kapanması içindir. Yumuşak plastikten imal edilmesi kapağın kırılması ve çatlamasının önüne geçmek için gerekliyken düşmelerdeyse en az hasarı almasını sağlamaktır. Kapak eteğinde dikine çizgilerin ya da köşelerin oluşu parmakların kapağı rahatça kavraması ve fırlayıp gitmemesini sağlarken kapağı ufak bir kuvvetle sıkıca kapatabilmemize imkan verir. Kapak tepesinin hafifçe kubbeli olması ise çalkalanmalarda oluşabilecek iç basıncın dengelenmesi, mürekkebin dışarıya taşmaması ve bu iç basınçtan ötürü kapağın çatlamasının veya kapağın fırlamasının önüne geçmek içindir.
KAPAK CONTASI / CAP GASKET |
Mürekkep şişesinin bence en önemli elemanıdır bu arkadaş. Mürekkebin başına gelecek bir çok musibet bu arkadaşın zafiyeti ve dee güvenlik açığı yüzündendir.
Ahhh ne diyeyim. Ne çektim ben bu kapak contası yüzünden. Ne zararlara girdim ne tazminatlar ödedim. Sadece benim değil bütün mürekkeb imal edenlerin başının belasıdır bu kapak contası.
Mantar tıpalı şişelerden vazgeçildikten sonra devreye giren kapaklarda kauçuk contalar kullanılmaya başlanmıştı. Üstteki resim ülkemizde zamanında üretilen böyle bir contaya sahip mürekkep şişesine iyi bir örnektir. Kauçuk contaların en büyük problemi korudukları mürekkebin içindeki uçucu maddelerin ve kullanılan boya maddesinin nitrat temelli tuzlarından çok fazla etkilenerek dağılması veya süngerimsi bir yapıya dönüşerek sızdırmazlık özelliğini kaybetmesidir. Aslında mürekkep şişelerindeki gelişmeler eczacılık ve ilaç sanaiindeki gelişmelerle paraleldir. Kauçuk contaların kullanıldığı dönemde ilaç şişelerinde de aynı conta kullanılmakta ve bir müddet sonra özelliğini kaybetmesi yüzünden ilaçların da bozulmasına yol açmaktaydı.
Kauçuk contalı bakalit şişe kapaklarından sonra petro-kimya endüstrisindeki gelişmelere paralel olarak metal kapaklara tümleşik yumuşak ince plastik temelli kapak contalarına geçildi ve son derecede başarılı olundu. Bu tip contalardan vazgeçilmesinin sebebi aslında metal kapakların hava sıcaklığından form değiştirerek açılırken zorluk çıkmasına veya yaralanmaya sebep olmasıdır. Yani bunda esas sorumlu kapak malzemesinin kendisidir.
Şu anda ise mürekkep şişelerinin kapak contaları büyük çoğunlukla PE, PET ve PP esaslı malzemeden yapılmakta ve şişe kapağına yapışan tarafı aluminyum folyoludur. Bu tip contalar asitlere, alkalilere ve korozyona karşı çok dayanıklıdır. Maliyetleri yüksektir. Üretim safhasında kapak içi ve şişe ağzıyla iyi temas etmesini sağlamak için manyetik bir işlemden geçirilmesi gerekmektedir. Bu sebepten üretim hattında özel bir bölüme ihtiyaç gösterir. Mürekkebin kimyasal özelliğinin korunması için günümüzdeki en iyi malzemedir ve ilaç sanaiinde de kullanılmaktadır. Yukarıdaki resimde contaların ne kadar iyi basıp basmadığı mürekkep izlerinden belli olmaktadır. Satın alacağınız mürekkebin sızdırmazlığını kontrol etmek istiyorsanız; şişeyi baş aşağı edin. Tekra düz duruma getirerek işaret parmağınızın ucuyla kapağın tepesine bir iki kez vurduktan sonra kapağı hızlıca açarak hemen ters çeviriniz. Ve mürekkep izine bakınız şişe ağzının bastığı yerde bir sınır oluşmuş olması gerekmektedir. Doğru söylemek gerekirse bir mürekkeple ilgili tüm özellikler kapak contasından okunabilir. Bir tür mürekkep falı. Fakat spekülasyondan ziyade bilgi temelli bir önerme olacaktır kapak contasından yaptığınız okuma. Kapak contasındaki okumayı doğru yapabilirseniz ve dolmakaleminizin de huyunu biliyorsanız mürekkebi hiç denemeden dolmakaleminizle uyum sağlayıp sağlamayacağını kestirebilirsiniz.
Vallahi yazdıkça yazıyorum. Sadece iki başlıkta buraya geldim. Konuyu nasıl tamamlayacağım, sizler ne halde olacaksınız bilemiyorum. Bu yazıdan 20 tane post çıkaracaklar varken ben sizin kafanızı ütüleyip duruyorum. Bu yüzden de bu yazı serisi ciddi uzun olacak gibi gözüküyor. Yazmadıklarım yazdıklarımın üç katı. Böylece uzadıkça, açıldıkça açılıyor mevzuu. Fakat bir yerde de nokta koymak lazımki sizler bir ferahlayın.
Kapak faslında iyi bir kapağı tekrar betimlemeye günümüz teknolojisi ışığında kalkarsak; kapağı derince, kalın dişli, yarı yumuşak plastikten, parmakların kavradığı noktada az sayıda dik köşeleri olan, tepesi hafifçe bombeli ve contası PE veya PET olmalıdır
