Bu yazıma, bir önceki yazımda bahsi geçen cephe mektupları ve günlükleri sebeb oldu. Bu tarz nesneleri okurken çoğunlukla satır aralarında rastladığımız "Ephemera" terimini açıklayayım istedim. Bu yüzden internet ortamında kaynağını bulamadığım ama açıklayıcı olabilecek bir derleme yaptım.
BİR TÜR KAĞIT-YAZI HASTALIĞININ ADI MI ?
Kimilerine göre tarih iki bölümden oluşur:
Bir yarısı kütüphane raflarındadır, diğer yarısı ise çöp kutularında. Genel anlamda ephemera bu ikincisini uğraş alanı seçen bir hobinin ya da onun ötesinde bir başka sosyal tarihçiliğin adıdır. Bu tarihçilik, resmi ve yarı resmi tarihin ciddiye almadığı "günlük yaşamın küçük ve geçici belgeleri" üzerine kuruludur. Bu belgeler geçmiş dönemlerin yaşantısını daha geniş ve daha geçerli açıklamalar getirecek kanıtlar sunmaktadır. Geçmiş yeniden oluşturulurken, eldeki belgeler kadar ve kimi zaman onlardan daha çok, farkına varılmayıp atılanlarla, önemsediğimiz kimi belgeler büyük önem taşımaktadır. Bu tür bir konuyu kendisine uğraş seçen ephemera bir hobinin dışında tarihçiliğe eş bir kulvarda koşarak hızla yaygınlık kazanmaktadır.
Ephemera sözcüğü Grekçe epi (hakkında) ve hemera (gün) sözcüklerinin bir araya gelmesinden oluşmuştur. Sözlüklerde bu kelime "kısa ömürlü her şey" anlamında kullanılmaktadır. Zoolojide kısa ömürlü böceklere bu ad verilmektedir. Bu kelimeyi çağrıştıran ephemerid, kısa ömürlü su sineği, ephemeris ise takım anlamına gelmektedir. Ayrıca ephemeridea, ephemerae, ephemeron, ephemerides de çeşitli tanımlamalar için bilimsel olarak kullanılmaktadır. Bu kelime bugünkü anlamda ilk kez 1751 tarihinde Dr. Johnson'ın The Ramber yapıtında ".. Bu bir günün sayfaları, öğrenmenin ephemeraları.." şeklinde yer almıştır. Yazar, "bir günün sayfaları" ile günlük gazeteleri tanımlamıştır.
Ephemeranın net bir tanımını yapmak oldukça zordur. Ve bu konuyla uğraşan çeşitli dernekler kendilerince tanımlar üreterek en yakışanı ve en özgününü bulmak için adeta yarışmışlardır. En kısa ve yaygın olanı ise "gündelik yaşamın gelip geçici belgeleri" şeklindedir. Kasım 1975 tarihli ilk Ephemera gazetesinde ise tanım şöyledir: Kısa süreli kullanım için üretilmiş basılı ve el yazması belgeleri kapsayan her şey. 1980 ile 1990 arasında bu tanımlamanın kesin bir şekil alması için çeşitli fikirler üretilmiştir. Sonuçta, bu terim şu özellikleri taşımaktadır:
1. Kağıttan yapılmış (genellikle basılı, bazen el yazması),
2. Genellikle iki boyutlu (ancak paket, ilaç ve kibrit kutuları olabilir),
3. Genellikle gelip geçici (ancak kimi zaman evlilik belgesi ya da krala ve sultana ait bir bildiri olabilir),
4. Genellikle okula devam kağıdı, pusula, etiket gibi rasgele evraklar (ancak çok değerli bir ödül sertifikası da olabilir).
Bugüne dek bulunmuş en eski ephemera malzemesi MÖ 300 yılına ait bir papirüstür. MS 100'de İngiltere'de bulunan Roma dönemine ait ephemeralar arasında ise savaş kayıtları, inşaat malzemelerine ilişkin faturalar, bir askerin ailesine yazdığı mektup ve ayakkabı imalatçılarına ait belgeler yer almıştır.
Ephemera terimi; biletlerden etiketlere, ilanlardan fotoğraflara ve kartpostallara dek geniş bir yelpaze içerir. Aslında ephemeraya dahil olmayanları saymak, dahil olanları saymaktan daha kolaydır. Bugün basılı ya da yazılı olarak toplanan ve koleksiyonu yapılan yüzlerce kağıt vardır. İlk akla gelenler ise şunlardır: Tahviller, hisse senetleri, şarkı sözleri, notalar, broşürler, davetiyeler, etiketler, tebrik kartları ve zarfları, antetli kağıtlar, kartpostallar, fotoğraflar ve bunlara ilişkin kağıttan aksesuarlar, faturalar, senetler, diplomalar, biletler, afişler, gazeteler, vergi beyannameleri, makbuzlar, diplomalar, pasaportlar, karneler, defterler, aferin ve tahsil belgeleri, tarifeler, ticari pullar (vinyetler), ilanlar, kitap kapakları, dergiler, kartvizitler, senetler, çekler, özel tanıtım kartları, çikolata ve benzeri maddelerin kartları, kibritler, sigaralar, çeşitli objelerin kağıttan kutuları, mektuplar, damgalı ve damgasız zarflar, mönüler, haritalar, risaleler, vd.
Daha kısa ve genel bir tanımlamayla kitabın ve pulun dışında kağıttan yapılan basılı ve yazılı her şey ephemeranın ilgi alanına girmektedir. Bugün ephemera ile ilgili İngiltere, Fransa, ABD, Kanada ve Avustralya'da birbirleriyle bağlantılı uluslararası düzeyde dernekler yer almaktadır. Düzenli olarak sergiler açan, yayımlar yapan ve her yıl belirli aylarda fuarlar düzenleyen bu derneklerin üyeleri arasında koleksiyoncuların yanı sıra, müzeler, üniversiteler ve çeşitli eğitim kuruluşları bulunmaktadır. Kaybolmuş, farkına varılmayan, ya da amiyane bir deyimle es geçilen eski dönemlerin resmini çizmeyi amaçlayan ephemeristler gün geçtikçe çoğalmakta, günlük yaşamın küçük ve geçici belgelerinden derlenen hatırı sayılır koleksiyonlar yaparak bir başka tarihi yazmaktadırlar. Ülkemizde de özellikle son on beş yılda bu alanda hatırı sayılır çalışmalar yapılmaktadır.
Bir yarısı kütüphane raflarındadır, diğer yarısı ise çöp kutularında. Genel anlamda ephemera bu ikincisini uğraş alanı seçen bir hobinin ya da onun ötesinde bir başka sosyal tarihçiliğin adıdır. Bu tarihçilik, resmi ve yarı resmi tarihin ciddiye almadığı "günlük yaşamın küçük ve geçici belgeleri" üzerine kuruludur. Bu belgeler geçmiş dönemlerin yaşantısını daha geniş ve daha geçerli açıklamalar getirecek kanıtlar sunmaktadır. Geçmiş yeniden oluşturulurken, eldeki belgeler kadar ve kimi zaman onlardan daha çok, farkına varılmayıp atılanlarla, önemsediğimiz kimi belgeler büyük önem taşımaktadır. Bu tür bir konuyu kendisine uğraş seçen ephemera bir hobinin dışında tarihçiliğe eş bir kulvarda koşarak hızla yaygınlık kazanmaktadır.
Ephemera sözcüğü Grekçe epi (hakkında) ve hemera (gün) sözcüklerinin bir araya gelmesinden oluşmuştur. Sözlüklerde bu kelime "kısa ömürlü her şey" anlamında kullanılmaktadır. Zoolojide kısa ömürlü böceklere bu ad verilmektedir. Bu kelimeyi çağrıştıran ephemerid, kısa ömürlü su sineği, ephemeris ise takım anlamına gelmektedir. Ayrıca ephemeridea, ephemerae, ephemeron, ephemerides de çeşitli tanımlamalar için bilimsel olarak kullanılmaktadır. Bu kelime bugünkü anlamda ilk kez 1751 tarihinde Dr. Johnson'ın The Ramber yapıtında ".. Bu bir günün sayfaları, öğrenmenin ephemeraları.." şeklinde yer almıştır. Yazar, "bir günün sayfaları" ile günlük gazeteleri tanımlamıştır.
Ephemeranın net bir tanımını yapmak oldukça zordur. Ve bu konuyla uğraşan çeşitli dernekler kendilerince tanımlar üreterek en yakışanı ve en özgününü bulmak için adeta yarışmışlardır. En kısa ve yaygın olanı ise "gündelik yaşamın gelip geçici belgeleri" şeklindedir. Kasım 1975 tarihli ilk Ephemera gazetesinde ise tanım şöyledir: Kısa süreli kullanım için üretilmiş basılı ve el yazması belgeleri kapsayan her şey. 1980 ile 1990 arasında bu tanımlamanın kesin bir şekil alması için çeşitli fikirler üretilmiştir. Sonuçta, bu terim şu özellikleri taşımaktadır:
1. Kağıttan yapılmış (genellikle basılı, bazen el yazması),
2. Genellikle iki boyutlu (ancak paket, ilaç ve kibrit kutuları olabilir),
3. Genellikle gelip geçici (ancak kimi zaman evlilik belgesi ya da krala ve sultana ait bir bildiri olabilir),
4. Genellikle okula devam kağıdı, pusula, etiket gibi rasgele evraklar (ancak çok değerli bir ödül sertifikası da olabilir).
Bugüne dek bulunmuş en eski ephemera malzemesi MÖ 300 yılına ait bir papirüstür. MS 100'de İngiltere'de bulunan Roma dönemine ait ephemeralar arasında ise savaş kayıtları, inşaat malzemelerine ilişkin faturalar, bir askerin ailesine yazdığı mektup ve ayakkabı imalatçılarına ait belgeler yer almıştır.
Ephemera terimi; biletlerden etiketlere, ilanlardan fotoğraflara ve kartpostallara dek geniş bir yelpaze içerir. Aslında ephemeraya dahil olmayanları saymak, dahil olanları saymaktan daha kolaydır. Bugün basılı ya da yazılı olarak toplanan ve koleksiyonu yapılan yüzlerce kağıt vardır. İlk akla gelenler ise şunlardır: Tahviller, hisse senetleri, şarkı sözleri, notalar, broşürler, davetiyeler, etiketler, tebrik kartları ve zarfları, antetli kağıtlar, kartpostallar, fotoğraflar ve bunlara ilişkin kağıttan aksesuarlar, faturalar, senetler, diplomalar, biletler, afişler, gazeteler, vergi beyannameleri, makbuzlar, diplomalar, pasaportlar, karneler, defterler, aferin ve tahsil belgeleri, tarifeler, ticari pullar (vinyetler), ilanlar, kitap kapakları, dergiler, kartvizitler, senetler, çekler, özel tanıtım kartları, çikolata ve benzeri maddelerin kartları, kibritler, sigaralar, çeşitli objelerin kağıttan kutuları, mektuplar, damgalı ve damgasız zarflar, mönüler, haritalar, risaleler, vd.
Daha kısa ve genel bir tanımlamayla kitabın ve pulun dışında kağıttan yapılan basılı ve yazılı her şey ephemeranın ilgi alanına girmektedir. Bugün ephemera ile ilgili İngiltere, Fransa, ABD, Kanada ve Avustralya'da birbirleriyle bağlantılı uluslararası düzeyde dernekler yer almaktadır. Düzenli olarak sergiler açan, yayımlar yapan ve her yıl belirli aylarda fuarlar düzenleyen bu derneklerin üyeleri arasında koleksiyoncuların yanı sıra, müzeler, üniversiteler ve çeşitli eğitim kuruluşları bulunmaktadır. Kaybolmuş, farkına varılmayan, ya da amiyane bir deyimle es geçilen eski dönemlerin resmini çizmeyi amaçlayan ephemeristler gün geçtikçe çoğalmakta, günlük yaşamın küçük ve geçici belgelerinden derlenen hatırı sayılır koleksiyonlar yaparak bir başka tarihi yazmaktadırlar. Ülkemizde de özellikle son on beş yılda bu alanda hatırı sayılır çalışmalar yapılmaktadır.
